Η σήραγγα Τοπολίων

Η Σήραγγα Τοπολίων….. η μοναδική σήραγγα στην Κρήτη που είναι σκαμμένη με τα χέρια!

Πρόκειται για ένα έργο που εκτελέσθηκε επί πρωθυπουργίας Ελευθερίου Βενιζέλου.

Εχει πλάτος 4 μέτρα  και μήκος περίπου 100 μέτρα. το χαρακτηριστικό της συγκεκριμένης σήραγγας είναι ότι χωράει μόνο ένα αυτοκίνητο ανα κατεύθυνση  με αποτέλεσμα να υπάρχουν στις 2 εισόδους της φωτεινοί σηματοδότες όπου και ρυθμίζουν την είσοδο ανα πλευρά.

Από το αρχείο Κλέαρχου Μαρκαντωνάκη  βλέπουμε επιστολή στις 26-4-1914 του Λουκά Ρούφου, γενικού διοικητή Κρήτης,  προς τον Ελ. Βενιζέλο σχετικά με την ανάγκη εκτέλεσης δημοσίων έργων στην Κρήτη.  Από το γραφείο διευθύνσεως δημοσίων έργων, μπορούμε να δούμε καταχωρηθέντα έργα από 1η Οκτωβρίου 1913 έως και 15η Σεπτεμβρίου 1914. Χάρη  στις ενέργειες του καταγόμενου από τα Τοπόλια Βουλευτή και Γερουσιαστή Χανίων Γεώργιου Μαρκαντωνάκη,  εγκρίθηκαν  έργα για την ανάπτυξη του οδικού δικτύου Κισάμου και της κατασκευής της σήραγγας Τοπολίων.  Ακόμα και σήμερα προς τιμήν του ονομάζεται «Σήραγγα Μαρκαντώνη»!

Ο  συγγραφέας Χαρίδημος Σπανουδάκης στο βιβλίο του «Οι αναμνήσεις ενός νοσταλγού» ,  για τις  δύσκολες συνθήκες στην κατασκευή του δρόμου και τη διάνοιξη της σήραγγας, γράφει :

«Μέσα από το φαράγγι αυτό και στη μέση περίπου της απόστασης από τον ποταμό ως την κορφή, πέρασε ο δρόμος. Στα πιο πολλά σημεία δε σκάφτηκε αλλά κυριολεκτικά λαξεύτηκε στο βράχο.  Ένα βράχο συμπαγή από ασβεστόλιθο που όταν θρυμματίζεται μυρίζει σαν μπαρούτι. Μεγάλοι όγκοι ανατινάχθηκαν με φουρνέλα και κατρακύλησαν στο βάθος. Οι εργάτες δούλευαν μέσα στον ήλιο ή και στη βροχή και στο τρομερό ρεύμα αέρα που σχηματίζεται, δεμένοι πολλές φορές από τη μέση τους με σκοινιά που η άλλη άκρη τους δενόταν σε κάποια γερή ρίζα θάμνου ή σε κάποιο βράχο. Τα φουρνέλα ανοίγονταν με το καλέμι και τη βαρειά. Ένας εργάτης κρατούσε το καλέμι που ήταν στην άκρη πλακωτό, όπως ένα κατσαβίδι, και μετά από κάθε κτύπημα που έδινε ο άλλος με τη βαρειά, του έδινε μισή στροφή. Έτσι το καλέμι καρφωνόταν πιο εύκολα στο βράχο. Κάθε τόσο έριχναν λίγο νερό στην τρύπα για να μην πετιέται η σκόνη να τους τυφλώνει. Για τη σήραγγα στην αρχή σκέφτηκαν πως δεν χρειαζόταν κτίσιμο, αφού ολόκληρη ήταν λαξευμένη στο βράχο. Όμως συνέχεια έτρεχε νερό από διάφορα σημεία και αρκετές φορές ξεκόλλησαν βράχια και χώματα κι έπεσαν κάτω φράζοντας το δρόμο. Έτσι αποφασίστηκε αργότερα το χτίσιμό της».  Το χτίσιμο της, σύμφωνα με μαρτυρίες κατοίκων του χωριού που ζούσαν τότε και μερικοί συμμετείχαν στην κατασκευή της, πρέπει να ξεκίνησε γύρω στο 1920.

Η Μάχη της Σήραγγας στο Τοπολιανό φαράγγι (12-8 -1944)

Αφήγηση του Γεώργιου Σγουρομάλλη εκ Καλαθενών Κισσάμου

Αυτή η ηρωική περιπέτεια οργανώθηκε από νεαρούς εκείνης της εποχής, σήμερα λίγοι επιζούν από την ομάδα αυτή.
Το αρχικό ξεκίνημα του αντάρτικου ήταν ο θάνατος ενός γερμανού στο φυλάκειο των εννιά χωριών από τον παπά Σπύρο Κουντουράκη μαζί με έναν Μαρακάκη.
Κινητοποιήθηκαν τότε όλοι όσοι είχαν όπλα και στρατηγείο έγινε το σχολείο των Καλαθενών.
Το χωριό ήταν ελεύθερο από γερμανούς μιας και οι περισσότεροι ήταν στο Καστέλι και φοβώντουσαν να ανέβουν στα πανωμέρια. Έρχετε ο Μιχάλης Κλεάνης από την Μακεδονία και ο Νίκος Τσαμαντής από τα Μεσκλά, αυτοί οι δυο κατέστρωσαν το σχέδιο, και αμέσως ζήτησαν τον  Καπετάν Μανωλά (Σγορομάλλης Μανώλης) 1880-1969,   ο παππούς του Γιώργη, ο Μανωλάς ήξερε άπταιστα αγγλικά γιατί είχε πάει δυο φορές στην Αμερική.
Στρατηγείο λοιπόν έγιναν οι Καλάθενες και ήρθαν και πολλοί αντιστασιακοί από τα γύρο χωριά (Πολυρρήνια, Μαρεδιανά, Κουκουναρά, Άι κυρ-Γιάννη, Κουρτιανά και Σηρικάρι). Ήταν γύρω στα 35 άτομα υπήρχε συσσίτιο έμεινα εκεί και έστησαν και σκοπιές.
Ήρθε ένας Χουδαλάκης από το Βουλγάρω και πληροφορεί οτι πέρασαν για τα εννιά χωριά δέκα περίπου αυτοκίνητα. Αμέσως δίνει διαταγή ο κυρ Νίκος να φύγουν για Τοπόλια. Ο Γ. Σγουρομάλλης ήταν 17 χρονών και είχε ένα κοντόκανο ιταλικό όπλο. Το είχε αγοράσει από τον Λαφοπέτρο. Το έκανε ανταλλαγή με ένα στάγιερ, το στάγιερ ήταν μακρυτερο και καλύτερο αλλά ξεγελάστηκε γιατί είχε σκαλίσματα και το αντάλλαξε.
Ξεκίνησαν για την σύρραγγα, ομαδάρχες ο παπά Σπύρος και ο Μανωλάς, πέρασαν τα Τσουρουνιανά και κατηφόρισαν για το τούνελ.
Οι μισοί έλαβαν θέση στην μια πλευρά του φαραγγιού και οι άλλοι από απέναντι. Εκτελώντας διαταγή του Τσαμαντή έριξαν μεγάλες πέτρες στον δρόμο για την εμπόδιση του περάσματος των γερμανών για τα εννιά χωριά.
Την δουλειά αυτή την έκαναν ο Μανωλάς, ο εγγονάς του ο Γιώργης και ο Γ. Τζανακάκης.
Η διαταγή ήταν να μην πέσει κανένας πυροβολισμός, πρώτος θα έριχνε ο Τσαμαντής στο τελευταίο όχημα σαν έναρξη της μάχης.Το τελευταίο όχημα ήταν ένα τανκ και σύμφωνα με το σχέδιο ο Τσαμαντής που ήταν κρυμενος πίσω από ένα σκίνο θα του έριχνε μια χειροβομβίδα. Το σχέδιο ήταν τέλεια καταστρωμένο,
είχαν υπολογίσει οτι όταν θα ρίχνοταν η χειροβομβίδα στο τελευταίο όχημα το πρώτο θα έφτανε στο πέτρινο εμπόδιο
ο Γιώργης Σγουρομάλλης είχε εντολή να σταθεί σε ένα τοίχο που ήταν κάθετος με τον δρόμο. οι οδηγίες δόθηκαν από τον Τσαμαντή.
Όμως η ένταση έκανε να μην εφαρμοστεί το σχέδιο.
Ο Παντελογιάννης πενηντάρης περίπου έριξε στο πρώτο όχημα με μια ιταλική αραβίδα. Αμέσως άρχισαν να βάλουν από παντού. Χαλασμός Κυρίου. Οι γερμανοί αιφνιδιάστηκαν όμως γρήγορα συνήλθαν πήδηξαν από τα οχήματα και πήραν θέσεις. Σκοτώθηκαν όλοι του πρώτου οχήματος και δυο από το δεύτερο. Ανώτεροι οπλικά οι γερμανοί και εκπαιδευμένοι, σκοτωθηκαν είκοσι περίπου απο τους εκατό πεζοπόρους. Στο πρώτο όχημα σκοτώθηκε και ο Βάλτερ ο κομαντατούρ του φυλακίου στις Στροβλές, σκληρός και ανελέητος, έφερε πολλά πάθη στους εννιαχωριανούς.
Από την  πλευρά των ανταρτών σκοτώθηκε ο Μαλανδράκης.
Ο Γιώργης Σγουρομάλλης βρισκόμενος στον τοίχο με την αισιοδοξεία και χωρίς μεγάλη αίσθηση του κινδύνου μίλησε σε δυο συμπολεμιστές του απέναντι. Ξαφνικά βλέπει μπροστά του δυο γερμανούς του δεύτερου οχήματος να έρχονται καταπάνω του. Ο ένας κρατούσε αυτόματο και ο άλλος όπλο. Δεν τα χάνει και παίζει του ενούς τον σκοτώνει επιτόπου και ο άλλος καλύφθηκε πίσω από έναν ασπάλαθο τρέμοντας και συνειδητοποιώντας τον κίνδυνο τρέχει προς τα πάνω και κάθεται σε ένα χαράκι. Τότε βλέπει φάτσα τον Τσαμαντή.
Του μίλησε και άρχισαν οι γερμανοί να ρίχνουν κατά πάνω τους. Οι υπόλοιποι γερμανοί είχαν μείνει πίσω. Η μάχη είχε κριθεί, δεν εφαρμόστηκε το σχέδιο και έπρεπε να εγκαταλείψουν.
Η δεύτερη ομάδα κετευθύνθηκε προς τον Άγιο Θωμά πάνω από τα Τσουρουνιανά για να μην κυκλωθούν.
Πεπειραμένος ο καπετάν Τσαμαντής βλέποντας ένα γερμανό να έρχετε κατά πάνω τους λέει του: «τρέξε στο τοίχο και θα τονε κεράσω εγώ. Θωρώντας τον ο γερμανός ζορίστηκε και άρχισε να υποχωρεί, τότε ο Τσαμαντής του παίζει με ένα βέλγικο όπλο που είχε και τον αφήνει στον τόπο. «Εθεκά ντονε τον κερατά» ειπε.
Τόσα χρόνια πέρασαν και ο Γιώργης ακόμα θυμάται την τόλμη και τον πατριωτισμό του Τσαμαντή. Μαζί αλληλοϋποστηριζόμενοι ανέβηκαν προς τον Άγιο Θωμά και έσμιξαν με τους άλλους. Η ομάδα έχασε 2 αγωνιστές, οι γερμανοί οργισμένοι από το μεγάλο κακό που έπαθαν, εκτέλεσαν τον πατριώτη Γ. Τζανακάκη, κάτοικο του Κατσοματάδω. Ο Τσαμαντής συγχάρηκε τον Μανωλά για τον εγγονό του. Το βράδυ κοιμήθηκαν στο σηρικαριανό σκολείο και την επομένη κατέβηκαν στις Καλάθενες.
Αφήγηση του εν ζωή Γεωργίου Σγουρομάλλη στον Αθ. Δεικτάκη.

Δείτε περισσότερα για την Κίσσαμο εδώ: https://inkissamos.gr/

*Κείμενα και παλιές φωτογραφίες από το: www.topoliavillage.com